Istnieją dwa kryteria podziału funduszy inwestycyjnych: prawne i ekonomiczne.
Kryterium ekonomiczne różnicuje fundusze pod względem:
§ polityki inwestycyjnej,
§ sposobu zarządzania,
§ formy uczestnictwa inwestorów w dochodach funduszu,
§ wysokości i sposobu pobierania opłat od uczestników.
Najważniejsze kryterium dotyczy polityki inwestycyjnej i dzieli fundusze w zależności od:
· rodzaju instrumentów finansowych, w jakie są lokowane aktywa funduszu,
· zasięgu geograficznego informacji,
· poziomu ochrony kapitału.
Ze względu na rodzaj instrumentów finansowych dzielimy fundusze na agresywne, mieszane i bezpieczne. Fundusze agresywne inwestują głównie w akcje. Fundusze mieszane, wśród których istnieje podział na fundusze stabilnego wzrostu i zrównoważone, lokują swoje środki w akcje oraz dłużne papiery wartościowe. Fundusze bezpieczne dzielą się na:
· fundusze obligacji,
· fundusze gotówkowe,
· fundusze rynku pieniężnego.
Inwestują one w dłużne papiery wartościowe, takie jak obligacje, bony skarbowe czy komercyjne papiery wartościowe. Należy dodać, że każda z wymienionych grup funduszy może posiadać w portfelu pewien udział lokat bankowych, które są zakładane, aby zainwestować okresowo wolne środki pieniężne.
Biorąc pod uwagę kryterium geograficzne, fundusze dzielą się na krajowe oraz zagraniczne. Fundusze krajowe inwestują przede wszystkim w polskie instrumenty finansowe emitentów mających siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wpłaty do tych funduszy są przyjmowane w złotych, w których są one również wyceniane. Nie występuje tu więc ryzyko walutowe dla uczestników funduszu.
Fundusze zagraniczne lokują zebrane środki na rynkach zagranicznych. Dzielą się na fundusze globalne oraz międzynarodowe, które mogą być ukierunkowane na określone regiony, np. Daleki Wschód lub państwa BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny). Niektóre specjalizują się w inwestycjach na rynkach o określonym poziomu rozwoju, np. rynki rozwijające się.
Jednostki uczestnictwa funduszy zagranicznych są wyceniane w walutach obcych, najczęściej w euro lub dolarze amerykańskim oraz przeliczane na złote. Inwestycje w takie fundusze mogą być dokonywane w złotych oraz walucie zagranicznej, w zależności od postanowień zawartych w statucie. Inwestor dokonujący wpłaty i wypłaty w złotych jest narażony na ryzyko kursowe, które w przypadku wzmocnienia złotego powoduje obniżenie stopy zwrotu z inwestycji.
Większość funduszy nie gwarantuje osiągnięcia określonej stopy zwrotu. Inwestor nie jest nawet pewien, czy odzyska całość zainwestowanych środków w przypadku niekorzystnego rozwoju sytuacji na rynku. Istnieje jednak pewna kategoria funduszy, która zapewnia zwrot wartości nominalnej lub określonej części zainwestowanego kapitału, bez względu na sytuację na rynku – fundusze z ochroną kapitału. Fundusze te pozwalają również na partycypacje w zyskach, jakie może przynieść dobra sytuacja na rynku finansowym. Osiągnięcia takich cech jest możliwe dzięki zastosowaniu odpowiednich instrumentów finansowych.
Pod względem prawnym fundusze dzielą się na trzy podstawowe grupy:
· fundusze inwestycyjne otwarte – oznaczenie FIO,
· specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte – oznaczenie SFIO,
· fundusze inwestycyjne zamknięte – oznaczenie FIZ. Fundusz inwestycyjny otwarty zbywa jednostki uczestnictwa i dokonuje ich wykupu na każde żądanie uczestnika funduszu. Z chwilą wykupu jednostki uczestnictwa są umarzane. W odróżnieniu od akcji uczestnik funduszu inwestycyjnego otwartego nie może sprzedać posiadanych jednostek innym osobom ani ich darować. Możliwe jest jedynie ich dziedziczenie. Mogą być one również przedmiotem zastawu.
Jednostki uczestnictwa są zbywane i odkupywane po cenie równie wartości aktywów netto przypadającej na jednostkę. Zazwyczaj uczestnicy funduszy są obciążani opłatami manipulacyjnymi przy zbywaniu im lub odkupywaniu jednostek uczestnictwa. Ich wielkość jest określona w statucie funduszu.
Na każde żądanie uczestnika fundusz jest zobowiązany odkupić od niego jednostki uczestnictwa oraz wypłacić mu ich wartość określoną na dzień operacji. Jednak wykup jednostek może być zawieszony nawet do dwóch miesięcy, jeżeli w okresie poprzedzających dwóch tygodni wartość wykupionych jednostek uczestnictwa przekroczy kwotę równą 10% wartości aktywów netto funduszu lub nie możliwe jest przeprowadzenie wiarygodnej wyceny aktywów funduszu. Sytuacje takie mogą mieć miejsce w przypadku paniki na rynku, podczas której dochodzi do nieracjonalnych zachowań jego uczestników. Ograniczając wykup jednostek można zapobiec deformacjom cenowym, jakie mogą mieć miejsce w takich sytuacjach.
Fundusze otwarte mogą zbywać jednostki uczestnictwa różniące się miedzy sobą sposobem pobierania opłat manipulacyjnych lub opłat obciążających aktywa funduszu.
W ramach tej kategorii występują:
· fundusze akcji,
· fundusze zrównoważone,
· fundusze stabilnego wzrostu,
· fundusze obligacji,
· fundusze gotówkowe,
· fundusze rynku pieniężnego. Specjalistyczne inwestycyjne fundusze otwarte dokonują inwestycji w jednostki uczestnictwa innych funduszy inwestycyjnych otwartych, tytuły uczestnictwa emitowane przez fundusze zagraniczne lub tytuły uczestnictwa emitowane przez instytucje wspólnego inwestowania z siedzibą za granicą. Są to fundusze funduszy (Fund of Fund, „FoF”).
Warunkiem jest, aby nabywane instrumenty były oferowane publicznie oraz umarzane na każde żądanie. Prawo wymaga również, aby inwestować tylko w takie fundusze, gdzie nadzór nad nimi jest na przynajmniej takim samym poziomie jak w Polsce.
SFIO winien udostępniać inwestorom roczne i półroczne sprawozdania finansowe funduszu zagranicznego lub instytucji wspólnego inwestowania, w których tytuły uczestnictwa dokonuje lokat.
Uczestnikami specjalistycznego funduszu inwestycyjnego mogą być osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Dla osób fizycznych zostały wprowadzone ograniczenia – wymagana wpłata początkowa winna wynosić co najmniej równowartość 40.000 EUR.
W tego rodzaju funduszu może być utworzona rada inwestorów. Jej kompetencje są szerokie i mogą obejmować kontrolę realizacji celu inwestycyjnego funduszu i polityki inwestycyjnej, w tym przestrzeganie limitów inwestycyjnych w różnych klasach aktywów. W uzasadnionym przypadku rada może postanowić o rozwiązaniu funduszu. Członkiem rady inwestorów może zostać uczestnik funduszu, który posiada co najmniej 5% ilości jednostek uczestnictwa lub przedstawiciel uczestników, jeżeli został wybrany przez uczestników funduszu posiadających łącznie co najmniej 5% ilości jednostek uczestnictwa.
Fundusze te mogą zbywać podobnie, jak fundusze otwarte, jednostki uczestnictwa. W ramach tej kategorii funduszy mogą występować fundusze aktywów niepublicznych, inwestujące co najmniej 80% aktywów w instrumenty nie notowane na rynku regulowanym ani w alternatywnym systemie obrotu. Fundusz inwestycyjny zamknięty emituje publiczne lub niepubliczne certyfikaty inwestycyjne. Certyfikaty publiczne mogą być zbywane oraz dopuszczone do obrotu regulowanego lub alternatywnego systemu obrotu tylko zgodnie z ustawą o ofercie publicznej. W tym celu emitent certyfikatów sporządza prospekt emisyjny, który jest zatwierdzany przez KNF.
Certyfikaty inwestycyjne funduszu inwestycyjnego zamkniętego mogą być papierami wartościowymi imiennymi lub na okaziciela. Publiczne certyfikaty inwestycyjne mogą być wyłącznie na okaziciela i mogą być przedmiotem obrotu giełdowego. W tego rodzaju funduszach może być również utworzona rada inwestorów, której zakres działania i kompetencje są analogiczne do rady Specjalistycznego Funduszu Inwestycyjnego Otwartego.
Ponadto istnieją szczególne typy funduszy inwestycyjnych zamkniętych:
· fundusze sekurytyzacyjne,
· fundusze nieruchomości,
· fundusze aktywów niepublicznych (private equity),
· fundusze portfelowe - dokonujące w sposób ciągły emisji publicznych certyfikatów inwestycyjnych. Fundusze inwestycyjne z różnymi kategoriami jednostek uczestnictwa
Fundusz inwestycyjny otwarty oraz specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty mogą zbywać jednostki uczestnictwa różniące się od siebie związanym z nimi opłatami. Podział na różne jednostki pozwala wykorzystać takie fundusze dla różnych celów. Zróżnicowanie jednostek pozwala na ich wykorzystywanie przez różnej kategorii inwestorów i decyzja o utworzeniu takich funduszy jest podejmowana w odpowiedzi na konkretne zapotrzebowanie z rynku.
Na przykład inne jednostki niż sprzedawane indywidualnym inwestorom będą oferowane dla Indywidualnych Kont Emerytalnych, inne dla Powszechnych Programów Emerytalnych, a inne dla polis ubezpieczeniowych na życie z funduszem inwestycyjnym. Wycena takich jednostek różni się ze względu na wspomniane wyżej obciążenia. W związku z tym, że obciążenia mają charakter stały i zmienny ich udział w wartości aktywów ma zróżnicowany wpływ na wycenę poszczególnych kategorii jednostek. Stąd zdarzają się sytuacje, kiedy jedne kategorie jednostek w ramach tego samego funduszu wzrastają, a inne spadają.
Fundusze inwestycyjne z wydzielonymi subfunduszami – fundusze parasolowe
Są to fundusze składające się z subfunduszy różniących się polityką inwestycyjną. Zostały szczegółowo omówione w poradniku „Fundusze parasolowe i fundusze funduszy”.
Jan Mazurek
Źródło:
