Opcje
Opcje handlowane na parkiecie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie opiewają na indeks WIG20. Są to opcje kupna (call) i sprzedaży (put) typu europejskiego, a więc mogą być wykonane tylko w dniu wygasania. Inwestorzy mogą opcje kupować lub sprzedawać (wystawiać). Z wystawieniem opcji wiąże się obowiązek złożenia depozytu zabezpieczającego określonego przez Izbę Rozrachunkową Instrumentów Pochodnych.Opcje na WIG20 nie uprawniają ani nie zobowiązują do dostawy akcji objętych tym indeksem.
Kurs opcji jest podawany w punktach. Wartość opcji stanowi iloczyn kursu opcji i mnożnika 10 PLN.
Miesiącami wygaśnięcia opcji są cztery najbliższe miesiące z cyklu marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień. Dniem wygaśnięcia, a zarazem ostatnim obrotu danej serii opcji jest trzeci piątek miesiąca wygaśnięcia danej serii. Jeżeli w tym dniu zgodnie z kalendarzem giełdy nie odbywa się sesja, dniem wygaśnięcia jest ostatni dzień sesyjny przypadający przed trzecim piątkiem miesiąca wygaśnięcia.
W pierwszym dniu notowania, dla każdego terminu wygaśnięcia, wprowadzane są do obrotu następujące serie opcji:
a) jedna seria z kursem wykonania najbardziej zbliżonym do wartości zamknięcia instrumentu bazowego z poprzedniej sesji. W przypadku gdy wartość zamknięcia instrumentu bazowego z poprzedniej sesji stanowi średnią arytmetyczną dwóch najbliższych kursów wykonania, za kurs wykonania tej serii przyjmuje się wyższy z kursów,
b) cztery serie z kursem wykonania wyższym od poprzedniego kursu wykonania,
c) cztery serie z kursem wykonania niższym od poprzedniego kursu wykonania.
Kurs wykonania opcji stanowi wartość instrumentu bazowego, w stosunku do której określana będzie, z uwzględnieniem mnożnika, wysokość kwoty rozliczenia. Cenę wykonania stanowi iloczyn kursu wykonania i mnożnika.
Przykład 1:
Kurs wykonania wynosi 3500 pkt. Stąd cena wykonania:
3.500 x 10 PLN = 35.000 PLN
Kurs rozliczeniowy jest określony w dniu wygaśnięcia opcji, jako średnia arytmetyczna ze wszystkich wartości indeksu WIG20 w czasie ostatniej godziny notowań ciągłych, oraz wartości tego indeksu ustalonej na zamknięcie sesji giełdowej. Na podstawie kursu rozliczeniowego jest określana cena rozliczeniowa, która stanowi iloczyn kursu rozliczeniowego i mnożnika. Kod opcji jest ustalany wg następującego schematu:
OXYZkrccc
gdzie:
O – rodzaj instrumentu,
XYZ – kod określający nazwę instrumentu bazowego
k – kod określający typ i miesiąc wygaśnięcia opcji
r – ostatnia cyfra roku wygaśnięcia,
ccc – oznaczenie kursu wykonania.
Tabela 1. Kody miesięcy wykonania instrumentów pochodnych na GPW
Na przykład opcja kupna wygasająca w marcu 2009 r. o kursie wykonania 2600 punktów indeksowych posiada oznaczenie: OW20C9260
Zarabianie na opcjach notowanych na GPW
Rynek opcji na GPW pozwala na zawieranie zyskownych strategii spekulacyjnych oraz hedgingowych z wykorzystaniem notowanych tam opcji na WIG20. Można przy tym zarabiać, kiedy na parkiecie naszej giełdy jest hossa, jak również, kiedy królują niedźwiedzie. Stosując odpowiednie strategie opcyjne można również osiągać zyski podczas trendu bocznego. Inwestor może zarabiać na zmianach kursów opcji zajmując odpowiednie pozycje a następnie je zamykać pozycjami odwrotnymi. Może również zatrzymać opcję do dnia wygaśnięcia i rozliczyć ją finansowo.Zarabianie na wzroście WIG20
Kupujący opcję kupna (call) na WIG20 liczy na dobrą koniunkturę na giełdzie, skutkującą wzrostem tego indeksu.
Kwota rozliczenia dla opcji kupna jest ustalana zgodnie ze wzorem:
max{[ St – X];0}
St – cena rozliczeniowa określana w dniu wykonania,
X – cena wykonania,
t – dzień wykonania.
W przypadku pozycji długiej w opcji kupna wynik inwestycji stanowi różnicę pomiędzy kwotą rozliczenia i zapłaconą premią:
max{[ St – X];0} - premia
Stąd dla osiągnięcia dodatniego wyniku inwestycji niezbędne jest, aby indeks WIG20 wzrósł powyżej wartości stanowiącej sumę kursu wykonania opcji oraz premii - progu zyskowności (ang. Break Even Point, „BEP”).
BEP = X + premia
Wykres 1. Profil wypłaty dla długiej pozycji w opcji kupna na WIG20
Potencjał zarabiania na długiej pozycji w opcji na WIG20 jest teoretycznie nieograniczony. Strata natomiast jest ograniczona do zapłaconej premii.
Przykład 1:
Inwestor kupił opcję kupna (long call) z kursem wykonania 3.000 pkt płacąc premię 500 PLN. WIG20 wynosił w tym czasie 3.000 pkt, co oznacza, że jest to opcja przy pieniądzu (at the money). W dniu wygaśnięcia opcji indeks wynosił 3200 pkt. Stąd wynik z inwestycji wynosi:
(3.200 – 3.000) x 10 PLN = 2.000 PLN
Po uwzględnieniu zapłaconej premii zysk netto stanowi:
2.000 – 500 = 1.500 PLN
Jeżeli rynek poszedłby w drugim kierunku i w dniu wygaśnięcia opcji WIG20 znalazłby się np. na poziomie 2.800 pkt, wówczas opcja byłaby bezwartościowa i inwestycja zakończyłaby się stratą równą zapłaconej premii.
Na wzrostach giełdowych można zarabiać również sprzedając (wystawiając) opcje sprzedaży. Wówczas dochodem z inwestycji jest otrzymana premia. Dopóki indeks WIG20 nie jest niższy, niż wartość różnicy pomiędzy kursem wykonania oraz premią (próg zyskowności) inwestycja będzie na plusie. Jednak, jeżeli rynek pójdzie dalej w dół wówczas strategia ta przyniesie stratę odpowiadającą różnicy pomiędzy wartością WIG20 oraz kursem wykonania pomniejszoną o otrzymaną premię.
Próg zyskowności określa w tym przypadku równanie:
BEP = X - premia
Wykres 2. Profil wypłaty dla krótkiej pozycji w opcji sprzedaży na WIG20
Przykład 2:
Inwestor wystawił opcję sprzedaży (short put) z kursem wykonania 3.200 pkt, za którą otrzymał premię 400 PLN. WIG20 wynosił w tym czasie 3.400 pkt (opcja out of the money). Jeżeli indeks nie spadnie poniżej 3.200 pkt inwestor zatrzymuje całość otrzymanej premii. Jeżeli jednak przewidywania inwestora okazały się błędne i do dnia wygaśnięcia opcji indeks spadł np. o 400 pkt, wówczas inwestycja zamknie się stratą:
(3.000 – 3.200) x 10 PLN + 400 PLN = - 1.600 PLN
Zarabianie na spadku WIG20
Najbezpieczniejszym sposobem zarabiania na spadkach giełdowych jest kupno opcji sprzedaży. Ryzyko z takiej inwestycji jest ograniczone do zapłaconej premii.
Kwota rozliczenia dla opcji sprzedaży jest ustalana zgodnie ze wzorem:
max{[X – St];0}
gdzie:
St – cena rozliczeniowa określana w dniu wykonania,
X – cena wykonania,
t – dzień wykonania.
Jeżeli rynek poszedłby w drugim kierunku i w dniu wygaśnięcia opcji WIG20 znalazłby się np. na poziomie 2.800 pkt, wówczas opcja byłaby bezwartościowa i inwestycja zakończyłaby się stratą równą zapłaconej premii.
Wykres 3. Profil wypłaty dla długiej pozycji w opcji sprzedaży na WIG20
Drugi sposób, który pozwala zarobić na spadkach notowań akcji to sprzedaż opcji kupna na WIG20 (short call). Przychodem z tej opcji jest premia. Pozycja ta będzie zyskowna dopóki wzrastający indeks nie przekroczy progu zyskowności. Spadek indeksu giełdowego poniżej kursu wykonania nie ma wpływu na wynik krótkiej pozycji. Jednak wzrosty cen akcji dużych spółek i w efekcie indeksu WIG20 przyniosą z tej pozycji straty, które teoretycznie są nieograniczone.
Wykres 4. Profil wypłaty dla krótkiej pozycji w opcji kupna na WIG20
Przykład 3:
Inwestor spodziewający się bessy na GPW wystawił opcję kupna (short call) z kursem wykonania 3.000 pkt, za którą otrzymał premię 600 PLN. WIG20 wynosił w tym czasie 3.200 pkt (opcja in the money). Jeżeli przewidywania inwestora okażą się słuszne i do dnia wygaśnięcia opcji indeks spadnie np. do 2.600 pkt, wówczas zatrzyma on uzyskaną premię, która będzie stanowić zysk z transakcji. Jeżeli jednak rynek wzrośnie np. do 3.250 pkt, strategia przyniesie stratę:
(3.000 – 3.250) x 10 PLN + 600 PLN = - 1.900 PLN
Kontrakty terminowe
Kontrakty terminowe futures handlowane na GPW oparte są na indeksie WIG20, TechWIG, mWIG40 oraz akcjach dużych spółek. Ponadto w obrocie znajdują się kontrakty walutowe na euro oraz dolara amerykańskiego. Najważniejszy kontrakt na GPW jest oparty na WIG20.Kursy kontraktów na WIG20 są podawane w punktach. Wartość takich kontraktów stanowi iloczyn kursu kontraktu oraz mnożnika 10 PLN. Analogicznie są określane kursy i ceny rozliczeniowe.
Kontrakty terminowe na WIG20 oraz akcje wygasają w tych samych terminach, co opcje. Otwierając pozycję w kontrakcie terminowym obie strony są zobowiązane do wpłaty depozytu, zgodnie z wymogami IRIP. Kod kontraktu terminowego na WIG20 jest ustalany wg następującego schematu:
FW20kr
gdzie:
F – rodzaj instrumentu,
W20 – skrót nazwy instrumentu bazowego (WIG20),
k – kod określający miesiąc wykonania kontraktu (analogicznie jak dla opcji),
r – ostatnia cyfra roku wygaśnięcia.
Kontrakty te nie uprawniają ani nie zobowiązują do dostawy ani zakupu określonych aktywów bazowych - rozliczenie następuje w postaci finansowej.
Wynik długiej pozycji w kontrakcie terminowym stanowi różnicę pomiędzy aktualnym kursem kontraktu a kursem zawarcia transakcji.
Zajęcie długiej pozycji w kontrakcie terminowym pozwala na zarabianie na wzroście WIG20. Zysk jest teoretycznie nieograniczony. Natomiast maksymalna możliwa strata z tej pozycji może osiągnąć teoretycznie wartość akcji objętych kontraktem z chwili zakupu kontraktu. Oba przypadki są jednak skrajne - niemal nieprawdopodobne jest bowiem, aby indeks wzrósł do nieskończoności lub spadł do zera.
Przykład:
Inwestor kupił kontrakt na WIG20 po kursie 3.000 pkt.
W przypadku wzrostu indeksu i w efekcie kursu kontraktu np. do 3.100 pkt zysk z inwestycji wyniesie:
(3.100 – 3.000) x 10 PLN = 1.000 PLN.
W sytuacji pogorszenia koniunktury na GPW inwestycja przyniosłaby stratę.
Wykres. 5. Profil wypłaty dla długiej pozycji w kontrakcie terminowym na WIG20.
Zajęcie krótkiej pozycji w kontrakcie terminowym pozwala na zarabianie na spadku wartości WIG20. Wynik krótkiej pozycji w kontrakcie terminowym stanowi różnicę pomiędzy kursem zawarcia transakcji a aktualnym kursem kontraktu.
Przykład:
Inwestor sprzedaje kontrakt na WIG20 po kursie 3200 pkt. Jeżeli indeks spadnie np. do 2970 pkt a z nim kurs kontraktu do 3.000 pkt, wówczas zysk z pozycji wynosi:
(3.200 – 3.000) x 10 PLN = 2.000 PLN. Stratę z tej pozycji przyniósłby trend wzrostowy na rynku akcji.
Maksymalny zysk stanowi wartość portfela akcji objętego indeksem WIG20. Pozycja krótka w kontrakcie terminowym jest bardziej niebezpieczna, gdyż potencjalna strata spowodowana wzrostami na giełdzie jest nieograniczona. Tu również oba skrajne przypadki są wysoce nieprawdopodobne.
Wykres. 6. Profil wypłaty dla krótkiej pozycji w kontrakcie terminowym na WIG20
Jan Mazurek
Źródło:
